νικόλαος

I

Όνομα ιστορικών προσώπων της αρχαιότητας.

1. Σοφιστής. Ήταν μαθητής του Πλούταρχου και του Πρόκλου. Έγραψε τα έργα Λόγοι επιδεικτικοί, Τέχνη ρητορική και Προγυμνάσματα. Αποσπάσματα έργων του που διασώθηκαν δημοσιεύτηκαν από τους ελληνιστές Φινκ και Φέλτεν.

2. Μαθηματικός από τη Σμύρνη. Έζησε στα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια. Έγραψε το μαθηματικό σύγγραμμα Έκφρασις του δακτυλικού μέτρου. Μερικοί τον ταυτίζουν με τον Ν. Ραβδά ή Ατάβασδο.

II

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Αρχιεπίσκοπος Μύρων της Λυκίας (Πάταρα, Λυκία ; – 330). Διακρινόταν για την αρετή, τη γενναιότητα και τη φιλανθρωπία του. Τα χρόνια της δραστηριότητας του τοποθετούνται στην εποχή του Διοκλητιανού (284-305) και του Μαξιμιανού (286-305). Ο Ν. μοίρασε την περιουσία του στους άπορους και έγινε ιερέας. Όταν έγινε αρχιεπίσκοπος, η δράση του για τους αδικημένους και τους φτωχούς εντάθηκε, και γι’ αυτό διώχτηκε και φυλακίστηκε. Αργότερα όμως απελευθερώθηκε επί Μεγάλου Κωνσταντίνου. Η παράδοση αναφέρει ότι πήρε μέρος στην A’ Οικουμενική Σύνοδο που συγκροτήθηκε στη Νίκαια εναντίον του Άρειου και διακρίθηκε για τη θερμή και αδιάλλακτη υποστήριξη της Ορθοδοξίας. Πέθανε σε βαθιά γεράματα. Η μνήμη του τιμάται στις 6 Δεκεμβρίου. Ο συναξαριστής Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει ότι η μετακομιδή των λειψάνων του έγινε επί Αλεξίου B’ του Κομνηνού, την εποχή της κατάληψης των Μύρων από τους Τούρκους. Γενικά, όλοι οι συναξαριστές συμφωνούν για τη φιλάνθρωπη δράση του. Ο άγιος Ν. είναι λαϊκός άγιος, παρών κατά τους συναξαριστές πάντοτε, σε κάθε επίκληση. Έτσι, όταν ήταν ακόμα νεαρός, πήγαινε νύχτα στο σπίτι τριών άπορων κοριτσιών και άφηνε ένα πουγγί με 100 χρυσά φλουριά, επί τρεις διαδοχικές νύχτες, για την προίκα τους. Αργότερα, πηγαίνοντας για προσκύνημα στα Ιεροσόλυμα, έσωσε από βέβαιο ναυάγιο ένα πλοίο με την προσευχή του, το οποίο κινδύνευε από την καταιγίδα. Η παράδοση του γεγονότος αυτού δημιούργησε στη συνείδηση των νεοελλήνων την πεποίθηση ότι ο άγιος Ν. είναι ο άγιος των θαλασσών, δηλαδή ο προστάτης και βοηθός των ναυτικών. Η λαϊκή αυτή πεποίθηση αποτελεί συνέχεια της πίστης των αρχαίων για τον Ποσειδώνα. Οι ναυτικοί μάλιστα τον τιμούν ιδιαίτερα και πολλοί του αφιερώνουν ομοιώματα των πλοίων τους για να εξασφαλίσουν καλά ταξίδια. Το όνομά του έχει δοθεί από τον λαό ως τοπωνύμιο σε κωμοπόλεις, χωριά, ακρωτήρια και όρμους. Λέγεται ότι παλαιότερα στην Κρήτη ακόμα και οι πειρατές τον τιμούσαν και από τα λάφυρα των επιδρομών τους, ξεχώριζαν ένα μέρος γι’ αυτόν. Γενικά, η παράδοση τον θέλει «ναύτη» και «θαλασσίτη», προστάτη του εμπορικού και του πολεμικού ναυτικού. Η μνήμη του τιμάται πανηγυρικά.

2. Ν.Α’ (10ος αι.).Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης. Η μνήμη του τιμάται στις 16 Μαΐου. Είναι γνωστός και με την προσωνυμία Μυστικός. Βλ. λ. Νικόλαος. Όνομα πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως (1.).

3. Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (B’). Η μνήμη του τιμάται στις 16 Δεκεμβρίου. Βλ. λ. Νικόλαος. Όνομα πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως (1.).

4. Ν. ο ομολογητής, ο Στουδίτης (Κυδωνία, Κρήτη 792 – ;). Μετά τα πρώτα γράμματα έφυγε από την Κρήτη και πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έγινε μοναχός στη μονή Στουδίου. Εκεί συμπλήρωσε τη μόρφωση του, ιδιαίτερα τη θεολογική και έγινε θερμός και πιστός οπαδός του Θεόδωρου του Στουδίτη. Αγωνίστηκε με ζήλο κατά της εικονομαχίας και γι’ αυτό διώχτηκε και φυλακίστηκε πολλές φορές. Από το 815 έως το 842 εξορίστηκε στις πόλεις Απολλωνιάδα, Προύσα, Βόνιτσα, Σμύρνη, Θεσσαλονίκη και Ακρίτα. Το 826 παραβρέθηκε στις τελευταίες στιγμές του Θεόδωρου Στουδίτη στα Πριγκηπονήσια και φρόντισε για την ταφή του. Τον Απρίλιο του 847 έγινε ηγούμενος της Μονής Στουδίου, θέση στην oποία παρέμεινε έως το 850. Το 857, για να αποφύγει τον σάλο που δημιουργήθηκε από την παραίτηση του πατριάρχη Ιγνάτιου και την άνοδο στον πατριαρχικό θρόνο του Φώτιου, έμεινε στο Πραίνετο της Νικομήδειας. Το 859 ίδρυσε το μοναστήρι του Κονωροβίου, σκοπεύοντας να καταρτίσει μοναχούς με το πνεύμα και τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας. Αργότερα, μετά από κυβερνητικές διαταγές, πήγε στο Προκόννησο, έπειτα στη Μυτιλήνη και από εκεί στο Εξαμήλιο της Θράκης, απ’ όπου μεταφέρθηκε με τη συνοδεία φρουράς στη μονή Στουδίου, όπου τον είχαν υπό επιτήρηση. Οι διώξεις αυτές οφείλονταν στο γεγονός ότι ήταν αντίθετος προς τον Φώτιο και τους οπαδούς του. Το 867 ανακλήθηκε ο Ιγνάτιος επί βασιλείας του Βασίλειου A’ του Μακεδόνα, οπότε αποκαταστάθηκε πάλι στην ηγουμενία του. Η μνήμη του τιμάται στις 4 Φεβρουαρίου.

5. Πήρε μέρος στον πόλεμο εναντίον των Βουλγάρων στα χρόνια του αυτοκράτορα Νικηφόρου A’’του Λογοθέτη (802 - 811). Επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη συνάντησε - γράφουν οι συναξαριστές - κάποια νεαρή σε ένα ξενοδοχείο που του έκανε «άσεμνες» προτάσεις αλλά αυτός δεν ανταποκρίθηκε. Έγινε μάλιστα αργότερα μοναχός και αναδείχτηκε σε άριστο ασκητή. Η μνήμη του τιμάται στις 24 Δεκεμβρίου.

6. Ν. Κατοπινός. Πιθανολογείται ότι ήταν ασκητής. Η μνήμη του τιμάται στις 26 Φεβρουαρίου.

7. Καταγόταν από την Ανατολή και ήταν αξιωματικός. Με την ιδιότητα αυτή στάλθηκε στη Θεσσαλονίκη και στη Λάρισα για να καταπνίξει κάποια στάση. Μετά από την επιχείρηση αυτή, πήγε «στο βουνό Βουνένης» (στην περιοχή της επισκοπής Βουνένης) και έγινε μοναχός. Αργότερα πιάστηκε από τους Άβαρους σε κάποια επιδρομή και, επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει τον χριστιανισμό, τον αποκεφάλισαν. Η μνήμη του τιμάται στις 9 Μαΐου.

8. Ν. ο Ρώσος, ο εκ Τσερνεζοβίας. Αναφέρεται με το χαρακτηρισμό «ο απλούς δουξ ο εν Σπηλαίω». Πιθανό να ήταν ασκητής. Η μνήμη του τιμάται στις 14 Οκτωβρίου.

9. Ν. ο όσιος «ο εν τω φάραγγι Κουρταλιώτη της επαρχίας του αγίου Βασιλείου της Κρήτης ασκήσεις εν έτει 1670». Η μνήμη του τιμάται την 1η Σεπτεμβρίου.

10. Παντοπώλης. Καταγόταν από το Καρπενήσι. Μαρτύρησε στην Κωνσταντινούπολη το 1672 με αποκεφαλισμό επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει την πίστη του. Η μνήμη του τιμάται στις 23 Σεπτεμβρίου.

11. Καταγόταν από τη Χίο. Οι Τούρκοι τον αποκεφάλισαν το 1754. Η μνήμη του τιμάται στις 31 Οκτωβρίου.

12. Καταγόταν από τα Μάρμαρα της Κωνσταντινούπολης. Μαρτύρησε το 1732. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Νοεμβρίου.

13. Ν. ο Καραμάνος. Μαρτύρησε με απαγχονισμό στη Σμύρνη το 1657, επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει την πίστη του. Η μνήμη του τιμάται στις 6 Δεκεμβρίου.

14. Έζησε στη Μαγνησία. Μαρτύρησε το 1776. Η μνήμη του τιμάται στις 24 Απριλίου.

15. Καταγόταν από το Ψάρι της Κορινθίας και ήταν πλανώδιος μικροπωλητής στην Κωνσταντινούπολη. Μαρτύρησε το 1554 με αποκεφαλισμό, επειδή χλεύασε τη μουσουλμανική θρησκεία. Η μνήμη τους τιμάται στις 14 Φεβρουαρίου.

16. Καταγόταν από το Μέτσοβο. Ασπάστηκε το μουσουλμανισμό αλλά αργότερα ξαναγύρισε στον χριστιανισμό, γεγονός για το οποίο διώχτηκε από τους Τούρκους και, τελικά, μαρτύρησε στα Τρίκαλα στη φωτιά (1617). Η μνήμη του τιμάται στις 16 Μαΐου.

17. Είναι γνωστός από την ακολουθία του, την οποία άντλησαν «εκ παλαιών χειρογράφων» (Αθήνα 1898). Η μνήμη του τιμάται στις 11 Ιουλίου.

18. Ν. ο Σικελιώτης. Ασκήτεψε στο όρος Νεοτάκο της Εύβοιας. Η μνήμη του τιμάται στις 23 Αυγούστου.

III

Όνομα τεσσάρων πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως.

1. Ν. Μυστικός (10ος αι.).Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (901-907 και 912-925), επί Λέοντος ΣΤ’ του Σοφού και αργότερα επί των διαδόχων του Αλέξανδρου και Κωνσταντίνου Z’ Πορφυρογέννητου. Προσωπικότητα μαχητική, ανεξάρτητη και ανήσυχη, με βαθύ ενδιαφέρον για την αυτοκρατορία, συμμετέχείχε ενεργά στα σπουδαία γεγονότα της εποχής του, όπως φαίνεται και από την πλούσια αλληλογραφία του με εξέχουσες προσωπικότητες, όπως είναι ο συναυτοκράτορας του Κωνσταντίνου Z’, Ρωμανός A’ Λεκαπηνός, ο πάπας της Ρώμης, ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Συμεών κλπ. Το σθένος με το οποίο εναντιώθηκε στον τέταρτο γάμο του Λέοντα ΣΤ’ τον οδήγησε προσωρινά στην εξορία, από όπου όμως επανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο επί του αδελφού του Λέοντα Αλέξανδρου. Μετά τον θάνατο του τελευταίου (913) ορίστηκε επικεφαλής του συμβουλίου που επιτρόπευε τον ανήλικο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Z’. Με την ιδιότητά του αυτή κυρίως, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πολιτική του Βυζαντίου, ιδιαίτερα κατά τον πόλεμο με τους Βουλγάρους του Συμεών. Οι ομιλίες του (από τις σπουδαιότερες είναι εκείνη που απηύθυνε στον λαό της Θεσσαλονίκης, μετά την καταστροφή της πόλης από τους Σαρακηνούς το 904) και η αλληλογραφία του, υπήρξαν πολύτιμες πηγές για την ιστορία της εποχής του.

2. Κ. Β’ ο Χρυσοβέργης (10ος αι.). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (984 - 995). Άκμασε στα χρόνια του Βασιλείου B’ και διαδέχτηκε τον Αντώνιο B’ τον Στουδίτη. Ο Ν. διατηρούσε στενές σχέσεις με τους Ρώσους χριστιανούς, έστειλε μάλιστα στη Ρωσία αρχιτέκτονες για να οικοδομήσουν ναούς και πολλούς επίσκοπους και κατώτερους κληρικούς, για να διδάξουν στους Ρώσους το τυπικό των εκκλησιαστικών ιερουργιών.

3. Κ. Γ’ ο Γραμματικός (11ος αι.). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1084-1111). Διαδέχτηκε τον Ευστράτιο, που παύτηκε από τον Αλέξιο Κομνηνό. Όταν ο αυτοκράτορας θέλησε να μοιράσει αυθαίρετα διάφορες επισκοπές σε φίλους του κληρικούς, ο Ν. αντέδρασε. Διοίκησε γενικά με σύνεση την Εκκλησία και πέθανε σε πολλή μεγάλη ηλικία, αφήνοντας αγαθή μνήμη στο ποίμνιό του.

4. Κ. Δ’ ο Μουζάλων (12ος αι.). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1147-51). Προτού γίνει πατριάρχης διετέλεσε αρχιεπίσκοπος Κύπρου επί Μανουήλ του Κομνηνού και, προγενέστερα, μοναχός στη μονή Κοσμιδίου. Λόγιος και συγγραφέας, έγραψε πολλά κείμενα εναντίον των Λατίνων και 892 ιάμβους, στους οποίους περιγράφει την αποχώρησή του από την Κύπρο.

IV

Όνομα πατριαρχών Αλεξανδρείας.

1. Ν. ο A’ (13ος αι.). Πατριάρχης της Αλεξάνδρειας στην εποχή των Σταυροφοριών (1210-43). Έστειλε επιστολές στους πάπες της Ρώμης Ινοκέντιο Γ’ και Ονόριο Γ’.

2. Ν. ο B’ (13ος αι.). Πατριάρχης της Αλεξάνδρειας (1263-76), που έμεινε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στην Κωνσταντινούπολη. Δεν αναγνώρισε την καταδίκη του οικουμενικού πατριάρχη Αρσένιου.

3. Ν. ο Γ’ (14ος αι.). Πατριάρχης της Αλεξάνδρειας (1389-1398).

4. Ν. ο Δ’ (15ος αι.). Πατριάρχης της Αλεξάνδρειας (1412-1417).

5. Ν. ο E’ (Γιάννενα 1876 – ;). Πατριάρχης της Αλεξάνδρειας (1936-39). Γεννήθηκε το 1876 στα Γιάννενα. Διετέλεσε μητροπολίτης Νουβίας (1918-27) και Ερμούπολης (1927-36). Στις μέρες του ρυθμίστηκαν οι σχέσεις του Ορθόδοξου Πατριαρχείου με την αιγυπτιακή κυβέρνηση. Ο Ν. διακρίθηκε και ως συγγραφέας.

V

Όνομα μητροπολιτών της Εκκλησίας της Ελλάδος.1. Ν. Δρόσος (Εμπορείο Σαντορίνης 1929 –). Μητροπολίτης Καρπενησίου. Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1956). Το 1958 χειροτονήθηκε διάκονος και το 1959 πρεσβύτερος. Υπηρέτησε στην Ι. Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης (1958-79) ως Αρχιερατικός Επίτροπος Σερβίων, Εφημέριος, Ιεροκήρυκας, Κατηχητής, Πνευματικός και Ηγούμενος. Το 1979 εκλέχθηκε πρώτος Μητροπολίτης της νεοσυσταθείσας Ιεράς Μητρόπολης Καρπενησίου, η οποία αποσπάστηκε από την Ιερά Μητρόπολη Ναυπακτίας και Ευρυτανίας. Έχει αναπτύξει σημαντική πνευματική, κοινωνική και φιλανθρωπική δράση, παρά τις υπάρχουσες δυσκολίες, εξαιτίας του δύσβατου της περιοχής, της μείωσης του πληθυσμού τον νομού κλπ. Συγκεκριμένα λειτουργούν μουσεία εκκλησιαστικής τέχνης στις Ιερές Μονές Προυσού και Τατάρνας, ταμείο φιλανθρωπίας και ευποιίας, ενοριακό κέντρο νεότητας (Καρπενήσι) κ.ά.

2. Ν. Πρωτοπαπάς (Πλατειά Τήνου 1948 –). Μητροπολίτης Φθιώτιδας. Σπούδασε στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή και στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1972). Το 1973 χειροτονήθηκε διάκονος και το 1975 πρεσβύτερος. Υπηρέτησε, αρχικά, ως αρχιδιάκονος και ιεροκήρυκας στην Ιερά Μητρόπολη Χαλκίδας (1973-75) και στη συνέχεια ως ιεροκήρυκας του ιδρύματος της Ευαγγελίστριας Τήνου (1975-1984), όπου παράλληλα δίδαξε, ως καθηγητής και στην Εκκλησιαστική Σχολή Τήνου (1975-78) και κατόπιν στην Ιερή Αρχιεπισκοπή Αθηνών (1984-96). Διετέλεσε Διευθυντής Υποτροφιών και του Θεολογικού Οικοτροφείου της Αποστολικής Διακονίας, γενικός διευθυντής του ραδιοφωνικού σταθμού της Εκκλησίας της Ελλάδας (1990-96) και ιεροκήρυκας – ιερατικός προϊστάμενος του Ιερού Ναού Αγίου Ελευθερίου Άρεως. Το 1996 εκλέχθηκε Μητροπολίτης Φθιώτιδας, όπου έχει αναπτύξει σημαντικό πνευματικό, κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο. Εκτός των άλλων προεδρεύει της Σχολικής Επιτροπής του Εκκλησιαστικού Λυκείου Λαμίας, του γενικού φιλόπτωχου ταμείου, του Ραχουτείου Εκκλησιαστικού Γηροκομείου Λαμίας και των γηροκομείων Στυλίδας και Ιεράς Μονής Φανερωμένης Ξυνιάδας, του Κέντρου Αγάπης κλπ. Εκδίδει, επίσης, τη διμηνιαία εφημερίδα Φθιωτική Εκκλησιαστική Φωνή. Τέλος, έγραψε πολλές μελέτες θεομητορικού, ιστορικού και λογοτεχνικού περιεχομένου, αρκετά δε άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά.

VI

Όνομα μητροπολιτών του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

1. Ν. (Νιου Τζέρσι ΗΠΑ 1936 –). Μητροπολίτης Αμισσού. Σπούδασε στις Θεολογικές Σχολές του Σωτήρα Χριστού Johnstown και Χάλκης. Το 1959 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Υπηρέτησε διαδοχικά στους Ιερούς Ναούς των Αγίων Αποστόλων Πέτρων και Παύλου Windber και Homer City, Αρχαγγέλου Μιχαήλ Clymer και Αγίου Νικολάου Νέας Υόρκης. Διετέλεσε, επίσης, διευθυντής της σχολής του Σωτήρα Χριστού και προϊστάμενος του Ιερού Ναού της πόλης Johnstown. Το 1983 εξελέγη από την Αγία και Ιερή Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Επίσκοπος Αμισσού και το 1997 προήχθη σε τιτουλάριο Μητροπολίτη. Συμμετέχει ως μέλος σε διάφορες εκκλησιαστικές και διαχριστιανικές επιτροπές.

2. Ν. Πισσάρης (Κλενς Φολς Νέας Υόρκης 1953 –). Επίσκοπος Ντιτρόιτ. Σπούδασε Γαλλική Φιλολογία και κλασικές σπουδές στο Colgate University (1975) και Θεολογία στην Ελληνική Ορθόδοξη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού (Brookline Mass), από όπου και έλαβε το δίπλωμα Master of Divinity. Τέλος, παρακολούθησε πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπηρέτησε ως διοικητικός βοηθός των Επισκόπων Δαφνουσίας, Ντένβερ και Πίτσμπουργκ, καθώς και ως κοινωνικός λειτουργός στο κέντρο υγείας του Αγίου Αντωνίου Ντένβερ. Το 1991 χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος. Διετέλεσε πρωτοσύγκελος στις Επισκοπές Πίτσμπουργκ (1991-95) και Ντιτρόιτ (1995-97), όπου επιτέλεσε πλουσιότατο κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο. Το 1999 εξελέγη από τον Οικουμενικό Θρόνο Επίσκοπος Ντιτρόιτ. Στη δικαιοδοσία του υπάγονται 44 κοινότητες–ενορίες, 3 παρεκκλήσια, 1 Ιερή Μονή και 2 ιεραποστολικές κοινότητες.

VII

Όνομα παπών της Δυτ. Καθολικής Εκκλησίας.

1. Ν. Α’. Άγιος της Δυτ. Καθολικής Εκκλησίας (858-867). Αρνήθηκε στον Λοθάριο B’ της Λορένης το διαζύγιο με τη βασίλισσα, καθαίρεσε τον αρχιεπίσκοπο της Ραβένας Ιωάννη και αφόρισε τον Φώτιο, πατριάρχη Κωνσταντινούπολης (863) για το θέμα της Βουλγαρικής Εκκλησίας. Ο Φώτιος συγκάλεσε τότε (867) Σύνοδο περίπου χιλίων επισκόπων των ανατολικών εκκλησιών, η οποία αφόρισε τον Ν.

2. Ν. B’. Πάπας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας (1058-1061). Βουργουνδός την καταγωγή, επίσκοπος Φλωρεντίας, λίγο μετά την εκλογή του συγκάλεσε (1059) τη Σύνοδο του Λατερανού, η οποία καθόρισε τους κανόνες εκλογής των παπών ως αποκλειστική αρμοδιότητα των καρδιναλίων, χωρίς καμιά ξένη επέμβαση. Συνήψε μια συμμαχία διαρκείας με τους Νορμανδούς, αναγκάζοντας τον Ροβέρτο Γυϊσκάρδο να γίνει υποτελής στην εκκλησία για τις κτήσεις του της Απουλίας και της Καλαβρίας.

3. Ν. Γ’ (Giovanni Gaetano Orsini). Πάπας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας (1277-80).Ρωμαίος την καταγωγή, ανάλωσε τη σύντομη αρχιερατεία του στην προσπάθεια να συγκρατήσει την παντοδυναμία του Καρόλου του Ανδηγαυικού (Ανζού) και των Γάλλων στη Ρώμη και στην Ιταλία.

4. Ν. Δ’ (Nicolao Massi). Πάπας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας (1288-1292). Ίδρυσε τα πανεπιστήμια του Μονπελιέ, της Λισαβόνας και του Γκρατς.

5. Ν. Ε’ (Tomaso Parentucelli). Πάπας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας (1447-1455). Έστεψε αυτοκράτορα τον Φρειδερίκο Γ’ (τελευταία αυτοκρατορική στέψη στη Ρώμη, 1452) μερίμνησε για τη μεταρρύθμιση των μοναστικών ταγμάτων και προστάτευσε τα γράμματα και τις καλές τέχνες.

VIII

Πρίγκιπας της Ελλάδας (1872-1936). Ήταν γιος του βασιλιά Γεωργίου A’ και της Όλγας. Το 1902 παντρεύτηκε τη μεγάλη δούκισσα της Ρωσίας Ελένη Βλαδιμήροβνα, από την οποία απέκτησε τρεις κόρες: την Όλγα (μελλοντική σύζυγο του αντιβασιλέα της Σερβίας Παύλου), την Ελισάβετ, που παντρεύτηκε το Γερμανό κόμη του Τέρινγκ και τη Μαρίνα, μελλοντική δούκισσα του Κεν. Ο Ν. πήρε μέρος στον Βαλκανικό πόλεμο ως στρατιωτικός διοικητής Θεσσαλονίκης, επιδεικνύοντας καταπληκτική ψυχραιμία κατά την κρίσιμη μέρα της δολοφονίας του πατέρα του. Ακολούθησε τον αδελφό του βασιλιά Κωνσταντίνο και στις δύο απομακρύνσεις του από την Ελλάδα, όπου ξαναγύρισε το 1936, μετά την αποκατάσταση της συνταγματικής βασιλείας.

Ο Ν. έγραψε θεατρικά έργα (Η αθώα αμαρτωλή κ.ά.) με το ψευδώνυμο Μάρκος Μαρής. Έγραψε επίσης και το αυτοβιογραφικό έργο Η ζωή μου και ασχολήθηκε και με τη ζωγραφική, μετέχοντας σε εκθέσεις στην Αθήνα.

IX

(1841 – 1921). Ηγεμόνας και βασιλιάς στο Μαυροβούνιο (1910-18). Αναφέρεται και ως Νικήτας Πέτροβιτς. Πολέμησε εναντίον των Τούρκων και πέτυχε την επέκταση του βασιλείου του και την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της χώρας του. Οξυδερκής πολιτικός, είχε συνάψει δεσμούς με όλους τους βασιλικούς οίκους της Ευρώπης και μάλιστα πάντρεψε τις δύο κόρες του, τη μια με το βασιλιά της Ιταλίας και την άλλη με το βασιλιά της Σερβίας. Πήρε μέρος στον A’ Βαλκανικό πόλεμο και το 1916, μετά την κατάληψη του βασιλείου του από τους Αυστριακούς, έφυγε στη Γαλλία. Αργότερα αρνήθηκε να αναγνωρίσει την ενσωμάτωση του Μαυροβουνίου στη Γιουγκοσλαβία.

X

Όνομα ιστορικών προσώπων του Βυζαντίου.

1. Σμυρναίος μαθηματικός. Ταυτίζεται από μερικούς με τον Ν. Ραβδά ή Αρτάβασδο. Έγραψε το έργο Έκφρασις του δακτυλικού μέτρου σχετικά με τη μέτρηση με τα δάχτυλα, που δημοσιεύτηκε και σχεδιάστηκε από τον Γ. Σνάιντερ στις Φυσικές Εκλογές.

2. Στρατηγός του Βυζάντιου (10ος αι.). Έδρασε στα χρόνια του Ιωάννη A’ Τσιμισκή (969-976). Ως στρατηγός του σώματος Μεσοποταμίας, επιχείρησε εκστρατεία εναντίον των Αράβων της Συρίας, οι οποίοι με την ενίσχυση των Αράβων της Αιγύπτου και της υπόλοιπης Αφρικής πολιόρκησαν την Αντιόχεια. Μετά από πολλές προσπάθειες ο Ν. κατάφερε να εκδιώξει τους επιδρομείς (971).

3. Βυζαντινός στρατηγός (11ος αι.). Ήταν ευνοούμενος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου H’ (1025-1028). Το 1042 διορίστηκε από τη βασίλισσα Ζωή στρατηγός της Ανατολής και τον επόμενο χρόνο, κατά την επιδρομή των Ρώσων με επικεφαλής τον ηγεμόνα του Νόβγκοροντ Βλαδίμηρο, γιο του ηγεμόνα του Κιέβου Ιαροσλάβο το Σοφό, κατέχοντας τις ακτές του Βοσπόρου, κατέσφαξε όσους Ρώσους είχαν καταφύγει στην ξηρά (1043). Το 1044 πέτυχε συμμαχία με τους Άραβες εναντίον του στασιαστή ηγεμόνα της Αρμενίας Κακίκιου.

4. Ν. ο Μυρεψός (13ος αι.). Γιατρός στην Αυλή του αυτοκράτορα Ιωάννη Γ’ Δούκα Βατάτζη (1222-55) και της βασίλισσας Ειρήνης στη Νίκαια. Έγραψε ιατρικό σύγγραμμα με τον τίτλο Δυναμερόν, που αποτελείται από 48 κεφάλαια και περιέχει πάνω από 2.500 φαρμακευτικά παρασκευάσματα. Το περίφημο αυτό έργο φαρμακοποιίας ίσχυσε για μεγάλο διάστημα ως μοναδικό στη Δύση και ιδιαίτερα στη Γαλλία, δημοσιεύτηκε δε μόνο σε λατινική μετάφραση. Πρώτος ο Ν. ο Ρηγίνος έκανε σύντομη περίληψη του έργου μεταφρασμένη στα λατινικά (14ος αι.), πλήρη δε μετάφραση έκανε ο Λ. Φουξ (Βασιλεία, 1549).

XI

Όνομα δύο τσάρων της Ρωσίας.

1. Ν. Α’ (Τσάρσκογιε Σέλο 1796 – Πετρούπολη 1855). Διαδέχτηκε (1825) τον αδελφό του Αλέξανδρο A’ και, υπέρμαχος της απολυταρχίας, στο εσωτερικό κατέπνιξε τη συνωμοσία των Δεκεμβριστών και στο εξωτερικό υποστήριξε την αρχή της νομιμότητας, επεμβαίνοντας στην Πολωνία (1830-31) και στην Ουγγαρία (1849). Συνέχισε την πολιτική επέκτασης στα Βαλκάνια και στη Μαύρη θάλασσα με τους ρωσοτουρκικούς πολέμους του 1828-29 και του 1853-55, από τους οποίους ο πρώτος ήταν νικηφόρος αλλά ο δεύτερος ανεπιτυχής. Εισήγαγε μερικές μεταρρυθμίσεις εμπνευσμένες από τον φωτισμένο δεσποτισμό, στα πλαίσια όμως ενός άκαμπτου συντηρητισμού· παρ’ όλα αυτά η πνευματική και οικονομική πρόοδος της χώρας κατά τη διάρκεια της βασιλείας του υπήρξε σημαντική.

2. Ν. Β’ (Τσάρσκογιε Σέλο 1868 – Αικατερίνμπουργκ 1918). Γιος και διάδοχος (1894) του τσάρου Αλέξανδρου Γ’, ακολούθησε στην αρχή απολυταρχική πολιτική ώσπου η ήττα στον πόλεμο με την Ιαπωνία (1904-1905) και η επανάσταση του Ιανουαρίου 1905 τον ώθησαν να ανοίξει τη Δούμα και να αρχίσει μια προσπάθεια για την εφαρμογή συνταγματικού πολιτεύματος, η οποία ανακόπηκε όμως γρήγορα από τις πιέσεις που ασκούσαν πάνω στον άβουλο βασιλιά οι αντιδραστικές κλίκες. Κατά τη διάρκεια του A’ Παγκοσμίου πολέμου υπέστη την επίδραση της συζύγου του Αλίσα της Έσεν -που κι αυτή με τη σειρά της κατευθυνόταν από τον Ρασπούτιν- και τελικά έχασε κάθε επιρροή, ακόμα και μεταξύ της αριστοκρατίας. Το 1917 υποχρεώθηκε από τους επαναστάτες να παραιτηθεί ο ίδιος για λογαριασμό του γιου του Αλέξη· αργότερα, όταν κατέλαβαν οι μπολσεβίκοι την εξουσία, μεταφέρθηκε στη Σιβηρία. Λίγους μήνες αργότερα (Ιούλιος 1918) τουφεκίστηκε μαζί με την οικογένεια του στο Αικατερίνμπουργκ με διαταγή του Σοβιέτ των Ουραλίων.

Η αυτοκρατορική οικογένεια της Ρωσίας, ο Νικόλαος Β’, η τσαρίνα Αλεξάνδρα Φιοντόροβνα (Αλίσα της Έσης) και τα τρία μεγαλύτερα παιδιά τους, Όλγα, Τατιάνα και Μαρία.

Ο τσάρος της Ρωσίας Νικόλαος Α’, σε λιθογραφία της εποχής.

* * *

νικόλαος, ὁ (Α)

είδος φοίνικα, που ονομάστηκε έτσι από το όνομα τού Νικολάου τού Δαμασκηνού, ο οποίος έστελνε φοίνικες από τη Συρία στον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο.